Zespół Szkół w Kostomłotach Drugich

Historia 4 pułku piechoty Legionów AK

Historia 4 Pułku Piechoty Legionów sięga czasów napoleońskich. Pomysł jego utworzenia narodził się w 1806 roku, ale zaistniał dopiero w roku następnym.

Pierwszym dowódcą 4 pp Legionów został 1 stycznia 1807 roku płk Feliks Potocki.

W 1808 roku Czwartacy znaleźli się w Warszawie – stolicy powstałego Księstwa Warszawskiego, skąd Dywizja Polska została wysłana do Hiszpanii. Z Andaluzji pułk z rozkazu Napoleona wyruszył na wyprawę rosyjską. Po wielkich bitwach pod Czasznikami i nad Berezyną, zdziesiątkowany pułk wycofał się w stronę Drezna. Potem włączony do korpusu gen. H. Dąbrowskiego wziął udział w trzydniowej „bitwie narodów” pod Lipskiem zakończonej klęską Napoleona i śmiercią księcia Józefa Poniatowskiego w wodach Elstery.

Po upadku Napoleona 4 pp Legionów znalazł się w Królestwie Polskim i wkrótce zasłynął z działalności niepodległościowej. Jego oficer mjr Walerian Łukasiński był założycielem Wolnomularstwa Narodowego, a następnie Towarzystwa Patriotycznego. Za tragiczny los jaki stał się udziałem Łukasińskiego Czwartacy pomścili się w Powstaniu Listopadowym.
W najsłynniejszych bitwach w 1830 i 1831 roku pułk dokonywał cudów waleczności. Olszynka Grochowska, Dębe Wielkie, Ostrołęka, obrona Warszawy- znaczyły szlak bitewny jednostki, która po upadku powstania przekroczyła granicę i udała się na emigrację.

Na cześć Czwartaków J. Mosen napisał recytowany w całej Europie wiersz pt.: „Pułk czwarty”, znany w tłumaczeniu J.N. Kamińskiego i zaczynający się od słów: „Walecznych tysiąc opuszcza Warszawę…”.

Na odrodzenie 4 Pułku trzeba było czekać do 1915 roku. Powstała wówczas nowa legenda Czwartaków związana z pierwszymi bojami Józefa Piłsudskiego i jego Legionów Polskich. Jednostka organizowała się w okolicy Rozprzy koło Piotrkowa Trybunalskiego, skąd 4 Pułk wyruszył na front wschodni. Pod Jastkowem koło Lublina wszystkimi siłami uczestniczył w trzydniowej bitwie. We wrześniu został przerzucony na Wołyń i brał udział w walkach pozycyjnych.

Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku 4 pp przestał formalnie istnieć aż do listopada 1918 roku. 5 lutego 1919 roku rozkazem Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego potwierdzono nazwę jednostki – 4 Pułk Piechoty Legionów. Walczył on na wschodnich rubieżach Rzeczpospolitej w czasie wojny polsko-radzieckiej (1919-1921).

W 1921 roku 4 pp przeniósł się na stałe do Kielc. Odniósł on dużą rolę w życiu kulturalnym miasta. Wydawał czasopismo „Czwartak”.
Z pułku wywodziło się 14 generałów Wojska Polskiego, m.in. Juliusz Zulauf, Zygmunt Berling, Bolesław Roja, Leopold Okulicki.

W 1939 roku 4 pułk znalazł się na Westerplatte, bo wtedy właśnie przyszła kolej obsadzenia składnicy na 2 Dywizję Piechoty Legionów, w której skład wchodził 4 pułk. Walczyli też w bitwie o Modlin, między Zapolicami a Strońskiem i w obronie Kielc.

Po klęsce wrześniowej wielu Czwartaków nie złożyło broni i dalej, już jako partyzanci broniło swej Ojczyzny. Z 4 pułku wyszło wielu partyzanckich dowódców m.in. „Szary” – Antoni Heda, „Barabasz” – Marian Sołtysiak, „Wilk” – Zbigniew Kruszelnicki.

Powstanie Warszawskie uaktywniło działalność oddziałów partyzanckich. Na Kielecczyźnie znów odradzał się 4 Pułk Piechoty Legionów. Wzrastała liczba plutonów bojowych. Następowała reorganizacja i oddziałom partyzanckim nadawano nazwy kompanii poszczególnych pułków dywizyjnych. Dowódcą 4 pułku został mjr Józef Włodarczyk „Wyrwa”.

W skład 4 pułku weszły oddziały Mariana Sołtysiaka „Barbasza”, Stanisława Janysta „Juranda”, którym wcześniej dowodził Zbigniew Kurszelnicki „Wilk”

5 sierpnia 1944 roku został sformowany 4 Pułk Piechoty Legionów Armii Krajowej. Wkrótce otrzymał rozkaz nakazujący uzbrojonym oddziałom AK wyruszyć do Warszawy, gdzie od 1 sierpnia 1944 roku trwało powstanie. 21 sierpnia 1944 roku pułk stoczył jedną ze swych największych bitew pod Antoniowem. Do Warszawy nie zdołał dotrzeć, gdyż 27 sierpnia podjęto decyzję o rozwiązaniu 4 Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej.

Nie wszyscy żołnierze doczekali zakończenia II wojny światowej. Wielu Czwartaków zostało zesłanych do obozów koncentracyjnych, skąd niektórzy nie wrócili, tracąc życie. Pod rządami komunistów nastąpiły dalsze prześladowania i represje. Dopiero od 1989 roku żołnierze mogą spokojnie żyć w ojczyźnie.